Te uru ki tō whenua
Access your land

Ngā momo kuhunga

• Ngā rori tūmataiti Private roads

  Ko te rori tūmataiti he rori urukati tērā ehara nō te kaunihera, nō te iwi whānui rānei. Mā ngā kaipupuri whenua me ngā kaiwhaipānga e tiaki, ā, ka taea te whakawhāiti te whakamahinga ki ngā kaipupuri whenua o te poraka o te rori, ngā kaipupuri whenua o ngā whenua e haere ana te rori, ngā mea e rua rānei.

• Ngā rori tūmatanui Public roads

  Ko te rori tūmatanui he rori tuwhera tēnei e tuwhera ana ki te iwi whānui. E tiakina ana ēnei e te kaunihera, e Waka Kotahi rānei mēnā he huarahi matua rānei te rori.

  Ka āhei anake tētahi rori tūmataiti Māori i runga whenua Māori korehere te huri hei rori tūmatanui mēnā:

  • he nui tonu ngā tautoko mai i ngā kaipupuri whenua o te rori kia huri hei rori tūmatanui
  • kua whakaae ā-tuhi te kaunihera ki te whakahaere me te tiaki i te rori, ā,
  • kua whakaaetia, kua utua hoki te paremata i waenga i ngā kaipupuri whenua me te kaunihera.

  Ina rata ana, kātahi ka tukuna e Te Kooti Whenua Māori tētahi tūtohutanga ki te Minita o Te Manatū Waka kia whakapuakina te rori hei rori tūmatanui, ā, ka whakawhitia atu ki te kaunihera kia tautiakina.

• Ngā whenua kua whakamahia hei rori manakore Land used as an unofficial road

  Kua takoto pea he rori mā te whenua Māori, ahakoa kāore anō kia oti he whakatau rori whaimana.

  I tēnei āhuatanga, ka āhei anake te huri hei rori tūmatanui mēnā:

  • he nui tonu ngā tautoko mai i ngā kaipupuri whenua mō te rori kia huri hei rori tūmatanui
  • kua whakaae ā-tuhi te kaunihera ki te whakahaere me te tiaki hei rori, ā,
  • kua whakaaetia, kua utua hoki te paremata i waenga i ngā kaipupuri whenua me te kaunihera.

  Ina rata ana, kātahi ka tukuna e Te Kooti Whenua Māori tētahi tūtohutanga ki te Minita o Te Manatū Waka kia whakapuakina te rori hei rori tūmatanui, ā, ka whakawhitia atu ki te kaunihera kia tautiakina.

   

• Ngā rori kāore i mahia, ngā rori “pepa” rānei Unformed or “paper” roads

  Ko te rori kāore i mahia, e mōhiotia ana he rori “pepa”, he rori tērā i whakatauhia e te Kooti ka tuhia ki tētahi mapi rūri engari kāore i hangaia.

  He tūnga ā-ture tonu ō ngā rori kāore i mahia. Ka taea ēnei te hanga kia uru atu ai koe ki ō whenua kia katia rā anō, ā, ka whakahokia ki ngā kaipupuri whenua o ngā poroka whenua e karapoti ana.

  Hei kati i tētahi rori tūmataiti kāore i mahia me whai whakaaetanga mai i te kaipupuri whenua.

  Hei kati i tētahi rori tūmatanui kāore i mahia, me whai i te whakaaetanga a te kaunihera, a Waka Kotahi rānei (mō tētahi huarahi matua/huanui matua rānei).

• Kua whakamutua, kua aukatia rānei Stopped or closed roads

  Kua kore e hiahiatia he rori i whakamutua, i aukatia rānei mō te kaupapa i hangaia. Hei whakamutu, hei kati rānei i tētahi rori onāianei, me mātua whai whakaae ā-tuhi mai i:

  • te Minita o Te Manatū Waka, me
  • te kaunihera.

  Ka āhei ngā kaipupuri whenua, ngā māngai rānei o Waka Kotahi, te kaunihera rānei te tono kia whakahokia te whenua o tētahi rori i whakamutua, i katia rānei ki ngā kaipupuri whenua taketake.

• Ara kuhu Rights of way

  Mā te ara kuhu ka taea e koe te whakamahi tētahi ara tauwhāiti mā te whenua o tētahi atu kia tae atu ai koe ki ō whenua.

  Kāore e rite ki te rori, kāore e wātea tētahi ara kuhu ki te iwi whānui, ā, kāore hoki pea tōna mahere rūri, nō reira kāore pea i te mārama te nui o te wāhi me ngā korahi. Ko tōna kaupapa anake he tuku kia uru atu ki te whenua.

  Ka taea e te Kooti Whenua Māori te whakaae ki ngā ara kaha i te wā ka hangaia he taitara mā te whakaae a ngā kaipupuri whenua katoa i taua wā. Kia whakakorehia tētahi ara kuhu e tētahi taha, e herea e te ture.

• Ngā mōtika āhei Easements

  He momo tika rawa motuhake te mōtika āhei e āhei ai ki te kuhu, te whakamahi rānei i tētahi poraka whenua mō tētahi kaupapa ake, pērā i ngā ratonga hiko, waea, te whakauru i ēnei rānei. Kāore he mana o te hunga tono urunga ki te whenua ake, ā, ka noho tonu tēnā ki ngā kaipupuri whenua.

  He whakaritenga te mōtika āhei ka whakaaetia i waenga i ngā taha e rua, ā, i te nuinga o te wā he kapeneheihana pūtea kei roto:

  • Ko te pānga matua – ko te tangata, hunga rānei kei te whiwhi i te painga o te mōtika āhei.
  • Te pānga tūmau – te tangata tuku i te painga.

  Ko te nuinga o ngā mōtika āhei mō ngā raina whaipainga, pūnaha parakaingaki, me ngā paipa wai, ngā waea hiko i runga pou me ngā waea. Ka taea anō te tuku kia uru ki ētahi wāhi ake i te whenua, pērā i ngā pou hiko me ngā pouhiko.

  Hei tauira, ka tukuna pea tētahi mōtika āhei ki te kaunihera kia āhei atu me te tiaki i ngā paipa wai me te parakaingaki kua tāpukehia ki tō whenua, ka tono pea tētahi kamupene hiko hei tiaki i ngā waea hiko e rere ana i tō whenua.